Na co zwrócić uwagę przy prawidłowym doborze odmiany kukurydzy?

1. Kierunek użytkowania

Dwa główne kierunki uprawy kukurydzy to użytkowanie ziarnowe, w którym wykorzystuje się tylko ziarno, i użytkowanie kiszonkowe, kiedy plonem są całe rośliny. Często w chwili siewu nie jest znane ostateczne wykorzystanie roślin, zwłaszcza jeśli w gospodarstwie musimy wyprodukować kiszonkę, a nadwyżkę zebrać na ziarno. Wówczas warto posiać odmiany uniwersalne, aby o przeznaczeniu zadecydować w chwili zbioru.

ZIARNO

• produkcja pasz
• przemiał ziarna na kasze i mąki
• produkcja skrobi z ziarna
• kukurydza cukrowa i pękająca
• produkcja bioetanolu

KISZONKA 

• kiszonka z całych roślin
• CCM (zakiszanie odkoszulkowanych kolb)
• LKS (zakiszanie nieodkoszulkowanych kolb)
• produkcja biogazu (biomasa)

2. Cena

Podstawą uzyskania wysokiego plonu o najlepszych parametrach są dobre nasiona. Ta teza dotyczy również mieszańców kukurydzy.
Przy zakupie nasion do profesjonalnej produkcji ich cena powinna być jednym z najmniej ważnych elementów decydujących o wyborze, znacznie istotniejsza jest bowiem odmiana i jej dobór do stanowiska. W dzisiejszych czasach każdy rolnik dokładnie kalkuluje opłacalność produkcji. Oszczędność na materiale siewnym jest pozorna, a nawet więcej – generuje straty w gospodarstwie, zwłaszcza w produkcji kukurydzy na ziarno. Postęp hodowlany w kukurydzy jest wyjątkowo wysoki i różnica w plonowaniu odmian o słabszej lub starszej genetyce w stosunku do nowych, wysoko plonujących może wynosić 1–3 t.

Kupując zatem najlepsze odmiany ziarnowe, o największym potencjale plonowania, zyskujemy w sumie minimum 280 zł z 1 ha odmiany ziarnowej.

Podobna sytuacja ma także miejsce w produkcji kukurydzy na kiszonkę. Najlepsze odmiany kiszonkowe gwarantują:

• wyższy plon kiszonki
• lepsze parametry jakościowe kiszonki
• wyższą wydajność mleka i szybsze przyrosty opasów
• lepszą zdrowotność zwierząt
• lepsze parametry mleka
• wyższą cenę mleka i mięsa
• WYŻSZY DOCHÓD Z GOSPODARSTWA

3. Wymagania glebowe i wodne

Kukurydza jest rośliną o mniejszych wymaganiach glebowych niż inne uprawiane w Polsce gatunki zbóż. Tak naprawdę do właściwego rozwoju potrzebuje odpowiednią ilość opadów oraz światła (suma temperatur efektywnych). Klasa gleby, na której jest uprawiana kukurydza, nie jest najważniejszym czynnikiem determinującym plon, chociaż oczywiście na glebach cięższych, zasobniejszych w składniki pokarmowe, będzie on relatywnie wyższy niż na glebach uboższych (zakładając takie samo nawożenie).
Kukurydza w porównaniu z innymi roślinami ma stosunkowo duże wymagania wodne. Od wschodów do okresu kwitnienia zaopatrzenie w wodę odbywa się za pomocą korzenia głównego i korzeni przybyszowych. Po kwitnieniu funkcję tę przejmują dobrze rozwinięte korzenie podporowe, które pobierają składniki pokarmowe również z szerokiej warstwy międzyrzędzi. Istnieją jednak preferencje odnośnie przydatności poszczególnych odmian do typu gleb, szczególnie ze względu na tempo nagrzewania się
oraz pojemność wodną – zob. tabela 2.

4. Liczba FAO i wymagania cieplne

Liczba FAO określa wczesność kukurydzy. W warunkach polskich w zależności od rejonu sieje się odmiany w zakresie FAO 150–300. Zasadniczo kukurydze o wyższym FAO są bardziej plenne, ale wiąże się to z wydłużonym okresem wegetacji, ponieważ odmiany późniejsze potrzebują więcej czasu na oddanie wilgoci oraz na osiągnięcie pełnej dojrzałości ziarna. Za odmianami o niższym FAO przemawia możliwość wcześniejszego zbioru kukurydzy, sprzedania plonów po bardziej korzystnej cenie oraz bezpiecznego zasiania uprawy następczej (pszenicy ozimej). W latach sprzyjających uprawie kukurydzy, z ciepłą jesienią, swój wyższy potencjał plonu wykorzystują odmiany o wysokim FAO, jednak w latach charakterystycznych dla klimatu polskiego, czyli z mokrą jesienią lub suszą letnią, wygrywają kukurydze o niższym FAO. Optymalnym wyjściem wydaje się więc podzielenie uprawy kukurydzy na odmiany o niższym FAO, po których chcemy zasiać pszenicę, oraz na odmiany późniejsze (dla danego regionu), o wyższym potencjale plonotwórczym.

Kukurydza pochodzi z rejonów klimatu ciepłego, ma więc stosunkowo wysokie wymagania dotyczące temperatury. Powinna być wysiewana w glebę ogrzaną do temperatury min. 7–8°C dla odmian flint i 10–12°C dla odmian dent. Do wschodów potrzebna jest suma temperatur w wysokości 120–140°C, tj. np. 8 dni ze średnią temperaturą 15°C. Po wschodach siewki są wrażliwe na temperatury poniżej 0°C, które niszczą młode rośliny. Do fazy 3. liścia stożek wzrostu znajduje się pod ziemią i nawet zniszczone przez mróz rośliny są w stanie się odbudować. Optymalna asymilacja zachodzi w temperaturze 22–30°C. Wyższe temperatury, przy jednoczesnym podwyższeniu zawartości CO2 w powietrzu, wpływają na wyższą produktywność kukurydzy, która – jako roślina cyklu C4 – właśnie w takich warunkach rośnie najlepiej. Krytyczny dla kukurydzy jest okres kwitnienia, w którym temperatury powyżej 35°C zmniejszają żywotność pyłku i wpływają niekorzystnie na zapylenie kolb.

5. Flint/dent

Uprawiamy kukurydzę o dwóch typach ziarna – flint i dent, które inaczej zachowują się w okresie wegetacji, ale mają również różną jakość i przez to zastosowanie zebranego ziarna. Przy doborze odmiany powinniśmy być świadomi, czego możemy się spodziewać po odmianie typu flint, a czego po odmianie typu dent oraz jakie są korzyści i zagrożenia wynikające z ich uprawy. Geny odmian o typie ziarna flint mają pochodzenie europejskie i sprawiają, że odmiany takie są lepiej przystosowane do trudnych, głównie chłodniejszych warunków wzrostu. Odmiany typu dent pochodzą z genów kontynentu amerykańskiego. Mają wyższy potencjał plonu, ale też wyższe wymagania cieplne. W odmianach pośrednich łączy się wyższy potencjał plonu odmian dent z lepszą tolerancją na niekorzystne warunki odmian flint. W warunkach chłodnej wiosny i jesieni lepiej sprawdzą się odmiany flint, w latach idealnych do uprawy kukurydzy (ciepła wiosna i jesień) lepiej zaplonują odmiany dent.

Koszenie mieszańców zawsze zaczynamy od flintów, ponieważ te odmiany szybciej osiągają dojrzałość ziarna niż odmiany dent. Na szybkość oddawania wody przez flinty pogoda nie ma zbyt dużego wpływu. Odmiany dent charakteryzują się tym, że początkowo bardzo powoli pozbywają się wilgoci w ziarnie, ale jeśli utrzymuje się ciepła i sucha pogoda jesienią, wówczas bardzo szybko dosychają i osiągają bardzo niskie wilgotności. Z taką sytuacją mieliśmy do czynienia w dwóch ostatnich latach. Częstym błędem jest jednak zbyt szybkie zbieranie z pola odmian typu dent, kiedy jeszcze nie zdążyły one w pełni oddać wody. Wówczas tracimy podwójnie: po pierwsze mamy niższy plon ziarna (skrobia nie jest jeszcze w pełni nalana do ziarniaka), a po drugie ziarno jest bardziej wilgotne (wyższe koszty suszenia).

6. Mieszaniec pojedynczy/trójliniowy

W przypadku krzyżowania dwóch linii wsobnych: matecznej linii A i ojcowskiej linii B uzyskuje się nasiona mieszańców pojedynczych (ang. SC – single cross). Mieszańce trójliniowe (ang. TC – three-way cross) pochodzą z krzyżowania matecznego mieszańca AB z linią ojcowską C. Mieszańce pojedyncze charakteryzują się wysokim potencjałem plonowania, dużym wyrównaniem cech, np. wysokości rośliny czy osadzenia kolb, dlatego z reguły jest to bardzo dobre ziarno dla młynów (wyrównane parametry jakościowe). Mieszańce trójliniowe mają natomiast większą zmienność genetyczną, przez co łatwiej dostosowują się do zmiennych warunków klimatyczno glebowych w czasie wegetacji. Produkcja nasienna mieszańców pojedynczych jest trudniejsza, dlatego również ceny ich nasion są na ogół wyższe niż mieszańców trójliniowych.

7. Stay green

Określenie stay green (z ang. pozostają zielone) oznacza, że dojrzewanie ziarna odbywa się przy zachowaniu zielonych części wegetatywnych rośliny. Odmiany w tym typie są bardziej elastyczne co do terminu zbioru na kiszonkę – okres optymalnego zbioru wydłuża się o około dwa tygodnie (jest to duży plus, kiedy gospodarstwo nie dysponuje własną sieczkarnią). Długo zielona łodyga i liście pozwalają na ich dobre pocięcie przez sieczkarnię i dobre ubicie surowca kiszonkowego w silosie dzięki zmniejszeniu efektu sprężynowania, z którym mamy do czynienia, gdy liście i łodygi są przesuszone. Pod koniec okresu wegetacji aktywna roślina, asymilując węglowodany, podnosi zawartość cukrów, które w procesie kiszenia stanowią pożywkę dla kultur bakteryjnych, przetwarzających w pryzmie kiszonkowej na konserwujący ją kwas mlekowy. Wyższa zawartość cukru w roślinie chroni ją w pewnym stopniu przed jesiennymi przymrozkami. Łodyga i liście stay green mają lepszą odporność na czynniki chorobotwórcze wywołujące zgorzel łodygi oraz fuzariozę łodyg. Lepsze w tym typie jest też wykorzystanie potencjału plonowania na ziarno. Dojrzałe fizjologicznie ziarno dostarcza wartościową skrobię, a jego wysoki udział decyduje o zawartości suchej masy w całej kiszonce. Stay green jest szczególnie przydatny na glebach lżejszych, słabo magazynujących wodę, na których stan suszy jest zjawiskiem bardzo częstym. Rośliny są wówczas mniej podatne na przedwczesne podsychanie. Istotna jest także wyższa odporność na fuzariozy, ujawniająca się właśnie w niekorzystnych warunkach, przy osłabieniu roślin. Genetyczna tolerancja na fuzariozy jest szczególnie ważna, dotyczy bowiem zawartości mikotoksyn w ziarnie kukurydzy. Typy odmian z efektem stay green w uprawie na ziarno efektywnie przemieszczają do kolby składniki zmagazynowane w łodydze. Ziarno dość wcześnie osiąga dojrzałość fizjologiczną i szybko oddaje wodę do poziomu ok. 30% wilgotności. Należy jednak pamiętać, że gdy kosimy kukurydzę na ziarno późno, zielone łodygi i liście mogą spowodować, że dana odmiana będzie miała o ok. 2–3% więcej wilgotności po wymłóceniu przez kombajn w porównaniu z odmianami o tej samej wczesności, ale niemającymi efektu stay green.

8. Siew

Po dokonaniu prawidłowego wyboru odmiany, dostosowanego do potrzeb i warunków gospodarowania, można przystąpić do siewu. Należy ustalić prawidłową obsadę roślin w zależności od odmiany, przeznaczenia, gleby i dostępności wody. Następnym etapem jest ustawienie siewnika i kontrola przebiegu siewu.