Dolistne dokarmianie – fundament prawidłowego przezimowania rzepaku ozimego

Plon rzepaku ozimego kształtuje się już w okresie jesiennym. Warunkiem jego uzyskania jest prawidłowy rozwój systemu korzeniowego o odpowiedniej średnicy (0,7–1 cm) oraz głęboko osadzonej szyjce korzeniowej, jak również właściwa masa nadziemna roślin o odpowiednim pokroju tj. 8–12 dobrze rozwiniętych liści z szerokimi blaszkami i krótkimi ogonkami liściowymi. Odpowiedni pokrój roślin jesienią zapewnia prawidłowe przezimowanie oraz formowanie zawiązków pędów bocznych wyrastających z kątów liści. Rośliny dobrze odżywione gromadzą w szyjce korzeniowej substancje zapasowe, które wiosną są wykorzystywane podczas ruszenia wegetacji. Niedostateczna ilość tych substancji, w połączeniu z niekorzystnymi warunkami wiosennymi (susza, niskie temperatury, opóźniona wegetacja), może prowadzić do istotnej redukcji plonu.

Jedną z faz krytycznych pod względem zapotrzebowania rzepaku na składniki pokarmowe jest formowanie rozety liściowej. Tempo przyrostu kolejnych liści zależy od sumy temperatur powyżej progu fizjologicznego wynoszącego ok. 9°C oraz od dostępności azotu. Niedobór azotu ogranicza tworzenie nowych liści i pędów bocznych. Pobieranie azotu jest natomiast silnie uzależnione od odczynu, wilgotności gleby oraz dostępności pozostałych makro- i mikroelementów.

W okresie jesiennym, przy spadku temperatury i skróceniu dnia, rośliny często nie osiągają optymalnej fazy rozwojowej, niezbędnej do prawidłowego przezimowania. Spowolnienie wzrostu jest spowodowane ograniczonym pobieraniem składników przez słabo rozwinięty system korzeniowy oraz niedostępność niektórych pierwiastków, ( np. pobieranie fosforu znacząco spada poniżej 12°C). W takich warunkach odżywianie dolistne staje się szczególnie istotne, stanowiąc szybkie źródło niezbędnych składników pokarmowych, podtrzymując procesy fizjologiczne i akumulację substancji odżywczych. Rośliny wykazujące niedobory makroelementów (N, P, K, S, Mg) oraz mikroelementów (B, Mn, Cu, Mo, Zn) gromadzą azot w formach nieprzekształconych w białko, co skutkuje nadmiernym uwodnieniem tkanek i zwiększoną podatnością na wymarzanie. Natomiast odpowiednio odżywione rośliny cechują się silnymi ścianami komórkowymi, zmniejszonymi wakuolami, pogrubioną kutykulą, zagęszczonym sokiem komórkowym i przekształconymi w białko związkami azotowymi – co stanowi komórki przygotowane do przezimowania.

Literatura wskazuje, że w przypadku spodziewanych niedoborów mikroelementów jesienią, w fazie 4–6 liści rzepaku należy dostarczyć minimum: 150 g B, 40 g Cu, 200 g Mn i 10 g Mo.

Wysokie wymagania pokarmowe rzepaku powodują, że strategia nawożenia nie powinna opierać się wyłącznie na nawożeniu doglebowym, lecz powinna być wspierana dokarmianiem dolistnym.

Odżywianie przez liść zaleca się:

• profilaktycznie, w celu eliminacji potencjalnych niedoborów w krytycznych fazach wegetacji, zwłaszcza że niektóre niedobory przebiegają bezobjawowo, a mikroelementy mogą ograniczać plon nawet o 20%;
• interwencyjnie, przy widocznych objawach niedoborów;
• w glebach o niskiej zasobności lub przy ograniczonej dostępności składników (np. zimna gleba utrudniająca pobieranie fosforu);
• w przypadku nieodpowiedniego pH gleby – kwaśnego (<5,6, ograniczone pobieranie Mo) lub zasadowego (>7, ograniczone pobieranie B, Cu, Zn, Mn i Fe).

Rola mikroskładników w rzepaku

Dokarmianie dolistne jest zwykle bardziej efektywne niż nawożenie doglebowe, pozwala szybko uzupełnić niedobory, ale wymaga stosowania roztworów o niskim stężeniu, aby uniknąć uszkodzeń roślin (poparzeń liści), szczególnie w wysokiej temperaturze, przy niskiej wilgotności lub silnym wietrze. Rozłożenie odżywiania dolistnego na kilka zabiegów jest bardziej efektywne niż pojedyncza aplikacja dużych dawek, gdyż rzepak ma ograniczoną zdolność przyswajania składników pokarmowych jednorazowo.

Wysokie potrzeby pokarmowe rzepaku powodują, że strategia nawożenia nie powinna opierać się tylko na nawozach stosowanych doglebowo ale wspomagać się odżywianiem roślin przez liść .

Rzepak powinien być zaopatrzony przede wszystkim w bor oraz mangan, a w dalszej kolejności w miedź, molibden i cynk.

Bor w rzepaku odgrywa kluczową rolę w funkcjonowaniu tkanek merystematycznych, uczestniczy w procesach związanych z kwitnieniem, zapłodnieniem oraz zawiązywaniem nasion, a także w podziale i prawidłowym funkcjonowaniu komórek. Niedobór tego mikroelementu prowadzi do powstawania pustych przestrzeni w korzeniu tuż pod szyjką korzeniową, co istotnie ogranicza transport wody i składników mineralnych do części nadziemnych roślin. W okresie intensywnego wzrostu wiosną (wysoka wilgotność, dostępność nawozów i podwyższone temperatury) deficyt boru może powodować podłużne pękanie łodyg, co nie tylko ogranicza przewodzenie składników pokarmowych, lecz także stwarza sprzyjające warunki dla infekcji patogenami.

Odpowiednie zaopatrzenie roślin w bor zwiększa mrozoodporność oraz wpływa korzystnie na ograniczenie występowania chorób. Niewystarczająca zawartość przyswajalnych form boru powoduje zahamowanie wzrostu roślin, a w skrajnych przypadkach – obumieranie stożków wzrostu, pędów bocznych i systemu korzeniowego. W początkowych fazach niedobór boru objawia się pogrubieniem młodych liści i łodyg, które stają się kruche i łamliwe, co prowadzi do osłabienia systemu korzeniowego i ograniczenia pobierania wody oraz składników mineralnych wiosną – zjawisko to może być dodatkowo nasilone przez suszę.

Ze względu na niski poziom boru w glebach polskich, profilaktyczne zabezpieczenie roślin w ten mikroelement jest bardziej efektywne niż oczekiwanie na wystąpienie objawów niedoboru, które często prowadzą do nieodwracalnego spadku plonu. Bor jest w roślinie praktycznie nieruchomy, nie przemieszcza się z liści starszych do młodych, dlatego rzepak wymaga stałego dostępu do tego pierwiastka w trakcie całego okresu wegetacji. Najbardziej efektywne i bezpieczne jest stosowanie boru dolistnie, przy czym zaleca się kilkukrotne zabiegi w sezonie wegetacyjnym, szczególnie w krytycznych fazach zapotrzebowania roślin. Typowe dawki dla dolistnego dokarmiania wynoszą 0,4–0,5 kg boru/ha na jeden zabieg. Straty boru w ciągu sezonu są znaczące – wraz z plonem może być usuwane nawet do 1000 g boru/ha, a około 200 g/ha jest wymywanych z opadami atmosferycznymi.

Wśród nawozów dolistnych zawierających bor, polecanych do dokarmiania rzepaku, znajdują się: OSD Bor, Adob Bor, Adob Bor Plus oraz Ekolist Mono Bor.

Mangan pełni istotną funkcję w gospodarce azotowej roślin i ma kluczowe znaczenie w formowaniu głębokiego systemu korzeniowego. Stosowanie Mn²⁺ może działać toksycznie na część mikroorganizmów glebowych, ograniczając ich hamujący wpływ na rozwój korzeni. Niedobór manganu objawia się chlorozą liści. Należy pamiętać, że formy MnCO₃ są niedostępne dla pobierania dolistnego.

Zapotrzebowanie rzepaku na cynk jest najwyższe w fazie rozety liściowej, dwukrotnie większe niż w późniejszych fazach rozwojowych. Nawozy dolistne powinny być stosowane w formie chelatów lub ZnSO₄ × H₂O, ponieważ formy tlenkowe są praktycznie niedostępne dla liści. Informacje o wysokiej zawartości cynku w nawozach powinny uwzględniać jego formę chemiczną, gdyż formy tlenkowe są dostępne wyłącznie przez korzenie.

Miedź, podobnie jak bor, jest w roślinie mało ruchliwa. Niedobory uwidaczniają się na młodych liściach, które przebarwiają się na biało. Miedź uczestniczy w wiązaniu wolnych rodników powstających w sytuacjach stresowych, chroniąc komórki roślin. Formy tlenkowe miedzi są niedostępne dolistnie i mogą być pobierane jedynie przez korzenie.

Molibden jest niedoborowy przede wszystkim na glebach kwaśnych, gdzie występuje w formach niedostępnych dla roślin, oraz na glebach przepuszczalnych o wysokim odczynie, gdzie może być wymywany do głębszych warstw. Jest składnikiem enzymu reduktazy azotanowej, który umożliwia redukcję pobranego azotu do formy wbudowywanej w struktury białkowe. Niedobór molibdenu skutkuje nagromadzeniem azotanów w roślinie, zwiększając jej wrażliwość na niskie temperatury, powoduje jasne przebarwienia nerwów liści oraz zahamowanie rozwoju blaszki liściowej. Często przebiega bezobjawowo, prowadząc do istotnych strat plonowych.

Aby zwiększyć efektywność zabiegów dolistnych, zaleca się stosowanie adiuwantów, takich jak Inex-A (0,1 l/ha) oraz kondycjonera wody Full Kondycja (0,1 l/ha). INEX-A poprawia przyleganie cieczy roboczej do powierzchni liści, natomiast Full Kondycja optymalizuje właściwości fizykochemiczne wody stosowanej do oprysku, zwiększając stabilność roztworu i wchłanianie składników odżywczych przez rośliny, co minimalizuje straty nawozów i podnosi efektywność całego zabiegu.

Dla zapewnienia rzepakowi optymalnego zaopatrzenia w mikroelementy w fazie 3–6 liści zaleca się stosowanie nawozów dolistnych, np. OSD Mikro Rzepak w dawce 2 kg/ha. Alternatywnie skuteczne jest zastosowanie płynnych nawozów z grupy Alfa Mikro i Alfa Makro w dawce 2 l/ha.

Nie wszystkie składniki można dostarczyć jednorazowo. W praktyce bardziej efektywne jest przeprowadzenie kilku zabiegów dolistnych o niższym stężeniu składników pokarmowych niż ograniczenie liczby aplikacji i zwiększenie stężenia w jednym zabiegu. Rzepak posiada ograniczoną zdolność jednorazowego przyswajania składników odżywczych, dlatego rozłożenie dokarmiania na kilka etapów zwiększa efektywność nawożenia. Takie postępowanie jest również bezpieczne, ponieważ nawozy dolistne z grup OSD czy dobrze mieszają się z fungicydami i insektycydami, umożliwiając jednoczesne odżywienie i ochronę roślin w trakcie standardowych zabiegów ochrony.

Podstawowe zalecenia dotyczące dokarmiania dolistnego rzepaku:

• dokarmianie dolistne przygotowuje rośliny do prawidłowego przezimowania,
• za jego pomocą można w pełni pokryć zapotrzebowanie roślin na mikroelementy,
• odżywianie dolistne mikroelementami stanowi kluczowy element agrotechniki rzepaku ozimego,
• forma nawozu oraz jego rozpuszczalność decydują o skuteczności odżywiania przez liść.